İSLAMİYET ÖNCESİNDE KURULAN TÜRK DEVLETLERİ

İSKİTLER (SAKALAR)

• Bir Türk kavmi olup olmadığı kesin olarak bilinmemekle beraber birçok tarihçi tarafından bir Türk kavmi olarak kabul edilen İskitler MÖ. VII. yüzyıl ile MÖ. II. yüzyıl arasında Karadeniz’in kuzeyinde etkili olmuşlardır. Egemenliklerini Anadolu’ya, Suriye’ye kadar genişletmişlerdir.
• Atlı göçebe bozkır kültürünü benimsemişlerdir.
• İranlılarla yaptıkları savaşlar İskitlerin Alp Er Tunga Destanı ile kanlıların Şehname adlı destanlarına konu olmuştur. Türk tarihinin ilk kadın hükümdarı Tomris, İskitler döneminde yaşamıştır.

 ASYA HUN DEVLETİ (-MS. 216)

• Orta Asya’da kurulan ve Türk siyasi birliğini ilk kez sağlayan Türk devletidir.
• Kurulma tarih ve kuran kişi kesin olarak belli değildir. Çin kaynaklarında Hunlarla ilgili ilk belge MÖ. 318 tarihli bir ticaret antlaşmasıdır. Çin kaynaklarında adı geçen ilk Hun hükümdarı Teoman’dır.
• Çinliler Çin Seddi’ni Hun saldırılarından korunmak amacıyla yapmışlardır.
• Hunlar Baykal Gölü yakınlarında Orhun, Selenga ırmakları boylarında bütün Türk boyları tarafından kutsal sayılan Ötüken merkezli olarak kurulmuşlardır.
• Hunların en ünlü hükümdarı Mete Han’dır. Babası Teoman ile girdiği taht mücadelesi sonucu hükümdar olan Mete Han devlet teşkilatını yeniden düzenledi. Orduyu onluk sisteme göre teşkilatlandırdı (MÖ. 209). Hunların düzenli bir orduya sahip olması hakimiyet alanlarının genişlemesini sağlamıştır.

« NOT

• Bu tarih günümüzde de Türk Kara Kuvvetleri’nin kuru­luş tarihi olarak kabul edilmektedir.
• Mete Han’ın bu çalışmaları Türklerde devlet ve millet olma bilincini oluşturmuştur.
• Tung-Hu, Yüeçi gibi kavimleri itaat altına alan Mete Han daha sonra Orta Asya’daki bütün Türk boylarını Hun devletinin çatısı altında toplamıştır. Sınırlar Moğolistan’dan Hazar denizine kadar genişlemiştir.

• Bu dönemde Çinliler ile ipek yolu hakimiyeti nedeniyle savaşlar yapıldı. Mete Han Çin’i yendiyse de Çin’e karşı “Çin’i baskı altında tutup vergi alma” politikası izledi. Çünkü Çin’i dışarıdan yönetmek zordu. Çin’e gidip oradan yönetilse bu Türklerin yüksek Çin kültürü karşısında asimile olmasına neden oluyordu.
• Mete Han MÖ. 174’te öldüğünde geriye Orta Asya’nın en güçlü imparatorluğunu bıraktı. Oğlu Kiok döneminde imparatorluk yapısı korundu.
• Savaş meydanlarında Hunları yenemeyeceklerini anlayan Çinliler Türkleri birbirine düşürme politikası izlemeye başladılar. Çin entrikaları sonucu devlet eski gücünü kaybetmeye başladı. Asya Hunları önce Doğu ve Batı Hunları olmak üzere ikiye ayrıldı. Tekrar birleşme olmuşsa da MS. 48 yılında Kuzey ve Güney Hunları olarak ikiye ayrıldılar.
• Kuzey Hunlarının 156 yılında Siyenpiler, Güney Hunları’nın 216'da Çinliler tarafından yıkılmasıyla Hun Devleti sona erdi.

Asya Hunlarının Genel Özellikleri:

• İlk Türk devletidir.
• Kendilerinden sonra kurulan Türk devletlerine örnek olmuşlardır.
• Türklerde devlet ve millet olma bilincini uyandırmışlardır.
• İlk kez orduda onluk sistem uygulaması başlatmışlardır.
• Orta Asya Türk birliğini ilk kez sağlamışlardır.
• Hem Asya’nın hem Avrupa’nın siyasi şekillenmesinde etkili olmuşlardır.
• Esik Kurganı’nda bulunan Altın Elbiseli Adam kalıntıları ve Pazırık Kurganı’nda bulunan dünyanın en eski halısının Hunlara ait olduğu sanılmaktadır.

İlk Türk Devletleri

KAVİMLER GÖÇÜ(375)

• Çin hakimiyetine girmek istemeyen Hunların Balamir komutasında Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya gelerek burada barbar kavimler! yurtla­rından çıkartmasıyla başlayan göç dalgasına Kavimler Göçü denir (375).
• Hunların ilk yerlerinden oynattıkları kavim Alanlar olmuştur. Daha sonra Dinyeper Irmağı’nın doğusunda yaşayan Ostrogotlar ve batısında yaşayan Vizigotlar yerlerinden çıkarak batıya doğru göç etmişlerdir.
• Kavimler Göçü sırasında Angıl, Sakson, Gepit, Süev, Frank, Burgont, Alan, Ostrogot, Vizigot ve Vandal gibi kavimler yer değiştirmişlerdir.

-UYARI

• Kavimler Göçü bir anda olup biten bir olay değildir. Yaklaşık bir asırdan fazla devam eden bir süreç olup Avrupa’yı büyük bir kargaşa içine sokmuştur.

KAVİMLER GÖÇÜ’NÜN SONUÇLARI:

• Türk tehlikesi karşısında birleşen barbar kavimler kültürel yapılarını geliştirerek bugünkü Avrupa milletlerini oluşturmuşlardır.
• Angıl, Sakson ve Keltlerin birleşmesi İngilizleri Vizigotlar İspanyolları, Franklar Fransızları, Burgont ve Alanlar ise Almanları oluşturmuştur.
• Bu oluşumların siyasi olarak örgütlenmesiyle bugünkü Avrupa devletlerinin temelleri atılmıştır.
• Günümüz Avrupa'sının etnik ve siyasi yapısı oluşmuştur.
• Yeni oluşan bu devletlerde ülkenin siyasi kargaşalar içinde kalması, merkezi otoritenin zayıf olması, halkın can ve mal güvenliğinin olmaması nedeniyle siyasi rejim olan Feodalite (Derebeylik) ortaya çıkmıştır.
• Roma kültür ve medeniyet unsurları (Latin alfabesi, Miladi takvim, Roma hukuku) Avrupalı toplumlar arasında yayılmaya başlamıştır.
• Roma İmparatorluğu Doğu Roma (Bizans) ve Batı Roma olmak üzere ikiye ayrılmıştır (395).
• Avrupalılar Hun kültür ve medeniyetiyle tanışmıştır.
• Kavimler Göçü evrensel sonuçlara neden olduğu için İlk Çağ’ın sonu Orta Çağın başlangıcı sayılmıştır.

 AVRUPA HUN DEVLETİ (375-469)

• Kavimler Göçüne neden olan Hunlar Balamir komutasında Orta Avrupa’ya gelerek Tuna Nehri boyunda Etzelburg merkez olmak üzere Avrupa Hun Devleti’ni kurmuşlardır. Sırasıyla Uldız, Karaton ve Rua hükümdarlık yapmıştır.
• Avrupa Hunlarının en ünlü hükümdarı Attila’dır (434-453). Attila kardeşi Bleda ile bir süre devleti beraber yönetmiş, Bleda’nın ölümü üzerine tek başına iktidar olmuştur.
• Attila, Uldız zamanında belirlenen Hun dış politikasını uygulamaya koymuştur.
• Attila, Batı Roma ile dostluk antlaşması imzaladıktan sonra Doğu Roma üzerine sefere çıktı. Bizans’ı yenerek Magros Antlaşması ile Bizans’ı vergiye bağladı.
• Bizans’ın Attila’ya suikast planlaması üzerine yapılan seferde Bizans yenildi. Bu sefer sonunda Anatolius Antlaşması yapıldı.

Buna göre:

• Bizans Tuna Nehri’ne beş günlük mesafede asker bulunduramayacak.
• Bizans, ödediği vergiyi iki katına çıkaracak.
• Sınırda ticaret merkezleri kurulacak.
• Bizans, Hunlardan kaçarak kendilerine sığınanları iade edecek.

• Bizans’ın hakimiyet altına alınmasından sonra Batı Roma üzerine Galya ve Roma seferleri yapıldı. Alp Dağlarını aşarak Roma önlerine gelen Attila, Roma şehrini kuşattıysa da Papa lll. Leo’nun ricasıyla şehri almaktan vazgeçti. Batı Roma’da Hun hakimiyetini kabul etti.
• Attila bu başarılarından sonra İran’daki Sasaniler üzerine bir sefer hazırlığı yaparken öldü.
• Attila’nın ölümünden sonra oğulları İlek, Dengizek ve İrnek arasında çıkan taht kavgaları, Bizans saldırıları ve yerli kavimlerle yapılan mücadeleler sonucu devlet yıkılmıştır.

Avrupa Hunları:

• Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.
• Kavimler Göçü’ne neden olmuştur.
• Bozkır kültürünü Avrupa’ya taşımıştır.
• Almanların Nubelingen Destanı’nın oluşmasında etkili olmuşlardır.
• Avrupalıların ordularını onluk sisteme göre düzenlemelerinde etkili olmuşlardır.

ASYA AVAR DEVLETİ (394-552)

• Çin kaynaklarında Juan-Juan, Arap ve Bizans kaynaklarında Avar denilen bu kavim, Göktürkler tarafından da Apaş olarak adlandırılmıştır. Asya Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra Avar Türk boyu Orta Asya’daki Siyenpi ve Çin egemenliğine son vererek Asya Avar Devleti’ni kurdu. Bu devlet Orta Asya’daki bazı Türk boylarını hakimiyet altına aldıysa da fazla et-kili olamadı. Kendilerine bağlı olan Göktürklerin isyanı sonucu yıkıldı.

 AVRUPA AVAR DEVLETİ (560-805)

• Bu gelişmeden sonra Batıya göç eden Avarlar Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlara gelerek devlet kurdular. Macaristan ve Balkanlara hakim oldular.
• Avarlar ölümden sonraki yaşama inanmışlardır. Mezarlarına eşya, yiyecek ve içecek koymuşlardır.
• Sasanilerle işbirliği yaparak İstanbul’u 619 ve 626 yıllarında iki defa kuşattılar.
• Hıristiyanlığı kabul eden Avarlar zamanla Slavlaştılar.
• Frank saldırıları sonucu yıkıldılar.
• Avarlar Germenlerin Balkanlara inmesini önlemişler böylece Balkanların Slav kalmasını sağlamışlardır. Bugünkü Orta Avrupa’nın ve Balkanların etnik şekillenmesinde etkili olmuşlardır.

GÖKTÜRKLER

 I. Göktürk Devleti (552-582)

• Orta Asya’da Asya Hun Devleti’nden sonra kurulan ikinci büyük Türk devletidir.
• Asya Avar Devleti’ne bağlı olarak yaşayan Göktürkler demircilikle uğraşıyorlardı. 551’de çıkan Töles İsyanı'nı bastırma görevi Göktürklere verildi. Bu isyanı başarı ile bastıran Bumin’in ünü iyice arttı. Avarlarla iktidar mücadelesine başlayan Bumin başarılı olarak Bumin Kağan unvanıyla Göktürk Devleti’ni kurdu.
• İstemi Yabgu Sasanilerle anlaşıp Maveraünnehir bölgesindeki Ak-Hun Devleti’ne son verdi. Ak- Hun toprakları Sasani ve Göktürkler arasında paylaşıldı. İstemi Yabgu daha sonra Sasanilere karşı Bizans ile ittifak kurdu.

« NOT

• Bu ittifaklara ipek yolu ticaretine hakim olma isteği et­kili olmuştur.
• Bizans’la yapılan ittifak bir Orta Asya devleti ile Ön Asya devleti arasında yapılan ilk diplomatik ilişkidir.
• Bu ittifak sonucu Doğu Anadolu’da Sasani-Bizans sa­vaşları başlamış, her iki devletin yıpranması dört halife döneminde İslam fetihlerini kolaylaştırmıştır.

• Devlet Türk töresi gereği doğu ve batı olmak üzere iki idari birime ayrıldı. Bumin Kağan doğu bölgelerini yönetirken kardeşi İstemi Yabgu’da batı bölgesinin yöneticisiydi.
• Göktürkler Bumin’in oğlu Mukan zamanında en parlak dönemini yaşamıştır. Göktürkler Orta Asya Türk Birliği’ni Hunlardan sonra ikinci defa sağlamışlardır.
• İstemi Yabgu’nun ölümünden sonra yerine geçen oğlu Tardu doğudaki Kağan Sapolyo’yu (İşbara) tanımayarak bağımsız davranmaya başladı (582). Böylece devlet resmen Doğu ve Batı Göktürkler olmak üzere ikiye ayrıldı.

 ll. Göktürk (Kutluk) Devleti (682-745)

• Göktürkler ikiye ayrıldıktan sonra Çinliler tarafından yıkıldı. Çinliler Türklere karşı asimile politikası izlemeye başladılar. Çin esareti elli yıl sürdü. Bu dönemde Çin’e karşı birkaç bağımsızlık mücadelesi başlatılmışsa da başarılı olunamadı (Kürşad İhtilali).
• Nitekim Kutluk ve Tonyukuk önderliğinde Çin’e karşı verilen bağımsızlık mücadelesi başarılı oldu ve İkinci Göktürk Devleti kuruldu. Kutluk, devleti kurduktan sonra İlteriş Kağan unvanını aldı. Tonyukuk ise Aygucı (vezir) oldu. Göktürkler Türk boylarını bir bayrak altında topladılar.
• İlteriş Kağanın ölümünden sonra yerine kardeşi Kapgan Kağan geçti. Kapgan Kağan Çin’i yendi. Yapılan antlaşma ile;
• Çin’deki Türkler serbest bırakıldı ve Çinlilerden tohumluk darı ve buğday alındı.

« NOT

• Çin’de tarım yapmayı öğrenen Türkler bu dönemde kısmen tarım yapmaya başlamışlar tarım alanlarını sulama amacıyla Tö-tö kanalını yapmışlardır.

• Göktürkler en parlak dönemlerini İlteriş’in oğlu Bilge Kağan döneminde yaşamışlardır. Bilge Kağan kardeşi Kültiğin ile birlikte başarılı bir yönetim sergilemiştir. Bu dönemde Türk tarihinin ilk Türkçe yazılı belgeleri olan Orhun Anıtları dikilmiştir.
• Bilge Kağan’ın ölümünden sonra devlet zayıflamış Göktürklere bağlı olarak yaşayan Uygur, Karluk ve Basmil Türkleri birleşerek isyan etmişler ve Göktürklerin siyasi hakimiyetine son vermişlerdir.

 Göktürklerin genel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Türk adıyla kurulan ilk Türk devleti özelliğini taşımaktadır.
• Ulusçu bir politika izlemişlerdir.
• 38 harfli kendilerine özgü Orhun Alfabesi’ni kullanmışlardır.
• Türk tarihinin Türkçe ilk yazılı belgeleri olan Orhun Anıtları’nı yapmışlardır.
• Orta Asya Türk devletlerinden sınırları en geniş olanıdır.

UYGURLAR (745-840)

• Göktürk egemenliğine son verdikten sonra Karluk ve Basmilleri yenen Uygurlar, Uygur Devleti’ni kur-muşlardır.
• Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır. İlk zamanlarında Orta Asya’da tam bir hakimiyet kuramamışlar, bu nedenle Orta Asya hakimiyeti için Araplar (Abbasiler) ile Çinliler arasında Talaş Savaşı (751) çıkmıştır.
• Bögü Kağan zamanında Maniheizm dinini kabul ettiler. Bu dinde kan dökmek, et yemek yasaktı. Bu nedenle Uygurlar hayvancılığı bırakarak tarım yapmak zorunda kalmış ve yerleşik hayata geçmişlerdir. Mani dini Uygurların tarım ve ticaretle uğraşmalarına, sanat alanında gelişmelerine ortam hazırlamıştır. Ayrıca bu din Uygurların savaşçı yönünü zayıflatmıştır.
• Uygurlar 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkıldılar. Uygurların bir kısmı Çin’in Kansu bölgesine (Sarı uygurlar) bir kısmı da Doğu Türkistan’a (Turfan Uygurları) göç ederek yeni devletler kurmuşlardır.
• Uygurlar günümüzde Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde yaşamaktadırlar.

UYGURLAR

 

Kansu (Sarı) Uygurları                                                               - Ticari yönden gelişmişlerdir.                                               - Budizmi benimsemişlerdir                                                      - İslamiyeti yaymaya çalışan Karahanlılarla mücadele etmişlerdir.

Turfan Uygurları   - Tarım ve ticaretle uğraşmışlardır. - Maniheizmi benimsemişlerdir.               - Moğolların Türkleşmesine katkıda bulunmuşlardır. - Kağıt ve matbaayı kullanmışlardır. -Bu devlet sayesinde birçok Türkçe kelime Moğol diline girmiştir.

Uygurların genel özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.
• Hükümdarlarına İdikut unvanını vermişlerdir.
• Yerleşik hayatın gelmesiyle tarihte ilk Türk şehirlerini kurmuşlardır. Kalıcı mimari eserler yapmışlardır.
• 18 harfli Uygur alfabesini kullanmışlardır.
• Çinlilerden kağıt ve matbaayı almışlar, hareketli harf sistemiyle kitap basmışlar, bilimde ve uygarlıkta ileri gitmişlerdir.
• Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.

DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI

Kırgızlar

• Kırgız adına MÖ. III. yüzyıla ait Çin kaynaklarında rastlanır. Hun, Göktürk ve Uygurlara bağlı olarak yaşayan Kırgızlar 840’ta Uygurları yıkarak bağım- | sız bir devlet haline gelmişlerdir.
• Otüken bölgesinde kurulan son Türk devletidir. Bölge Moğolların eline geçmiştir.
• Cengiz Han’ın hükümdarlığını kabul eden ilk Türk boyudur. Günümüzde Kırgızistan olarak varlığını sürdürmektedir.
• Manas Destanı Kırgızlara aittir.

Ak-Hunlar (Eftalit)

• O Ak-Hunların tarihi köken itibariyle Asya Hun Devleti’ne dayanmaktadır. Asya Hunlarının yıkılmasından sonra Maveraünnehir ,Kuzey Hindistan ve Afganistan’da etkili olmuşlardır. Daha öncede bahsedildiği gibi Göktürk-Sasani işbirliği sonucu yıkılmışlardır.

Türgişler

• İkinci Göktürk Devleti’nin batı kanadını oluşturan Türgişler Sulu Kağan döneminde Emevilerin Orta Asya’ya doğru ilerleyişini engellemişlerdir.
• Kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarı Bağa Tarkan’dır.
•  Sulu Kağan’dan sonra eski güçlerini kaybetmişler, Karluk hakimiyetine geçmişlerdir.

Karluklar

• İkinci Göktürk Devleti’nin yıkılmasında Uygurlarla birlikte etkili olan Karluklar, Uygurlarla anlaşamayıp batıya göç etmişlerdir. Burada Türgiş hakimiyetine son vermişlerdir. Talaş Savaşı’nda Araplara destek vermişler ve savaşı Arapların kazanmasında büyük rol oynamışlardır.
• Karluklar İslamiyet! kabul eden ilk Türk boyu olup, ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar’ın kurulmasında etkili olmuşlardır.

Sihirler (Sabirler, Sabarlar)

• VI. yüzyılda Kafkasya’da etkili olan Sihirler, Bizans ve Sasanilerle mücadele etmişlerdir. Kafkasya üzerinden Orta Anadolu’ya kadar hakim olmuşlardır.
• Avarlara yenilince varlıklarını koruyamamalardır. Bugünkü Sibirya adı bu Türk topluluğunun adından gelmektedir.

Hazarlar

• Hazarlar VI. ve X. yüzyıllar arasında Volga (İtil) nehri ile Kırım arasındaki sahalarda varlıklarını sürdürmüşlerdir. Bizans, Sasani ve İslam devletleriyle mücadele etmişlerdir.
• Hz. Osman Döneminde, Müslümanların Kafkasya üzerinde ilerlemelerini durdurmuşlardır (Belencer Savaşı).
• Müslüman Araplarla savaşan ilk Türk devletidir.
• Yöneticileri Musevilik dinini benimseyen Hazarlar arasında, Hıristiyanlık ve Müslümanlıkta yayılmıştır. Mahkemelerinde Şaman, Musevi, Hıristiyan ve Müslüman yargıçlar birlikte görev almışlardır.
• Museviliği benimseyen tek Türk devletidir.
• Ruslar devlet teşkilatlanmasında Hazarları örnek almışlardır.
• Hazarlar güçlü ordularıyla VII. ve IX. yüzyılda bulundukları bölgede huzuru ve ulaşım güvenliğini sağladılar. Bu dönem Hazarlarda “Hazar Barış Çağı” olarak adlandırıldı.
• Peçenek saldırılarıyla zayıflayan Hazarlar 965’te Kiev Rus Knezliği tarafından yıkılmıştır.

Bulgarlar

• XVII. yüzyılda Karadeniz’in kuzeyinde Don ve Kuban ırmakları arasında ilk devletlerini kuran Bulgarlar. Hazarlar tarafından yıkılınca ikiye ayrıldılar.
• Balkanlara Tuna Irmağı boylarına gelen Bul- garlara Tuna Bulgarları denir. Asparuh Han ve Kurum Han zamanında Bizans’la yoğun mücadeleler yaptılar. İstanbul’u kuşattılar. Boris Han zamanında Hıristiyanlığı kabul eden Tuna Bulgarları, Slav toplamlarıyla karışarak Türk kimliğini kaybettiler. XIV. yüzyıldan itibaren Osmanlı hakimiyetine giren Bulgarlar, 1908’de bağımsızlıklarını yeniden kazandılar.
• Kuzeye göç eden Bulgarlara ise Volga (İtil) Bulgarları denir. Kazan şehrini kuran Bulgarlar, Almış Han zamanında İslamiyeti benimsediler. Bugünkü Kazan Türkleri İtil Bulgarlarının devamıdır.

Macarlar

• Fin-Ogur kavimlerinden olan Macarlar, Peçenek baskısı sonucu Avrupa’ya gelmişlerdir. Hun ve J Avar asıllı Türklerle birleşen Macarlar X. yüzyılda Orta Avrupa’da devlet kurmuşlardır.
• Almanların doğuya yayılmalarını engelleyerek Balkan kavimlerini Germenleşmekten korumuşlardır.
• Orta Avrupa’nın siyasi tarihinde önemli rol oynamışlardır. Hıristiyanlığı kabul eden Macarlar zamanla Cermenleşmişlerdir.

Peçenekler

• IX. yüzyılda Hazarların baskısıyla Balkanlara gelen Peçenekler tam bir siyasi teşkilatlanma kuramayarak oymaklar halinde yaşamışlardır.
• Slavlara karşı Bizans’la ittifak kurmuşlardır. Orduda paralı asker olarak görev yapmışlardır.
• Malazgirt Savaşı’nda (1071) Bizans ordusunda bulunan Peçenekler taraf değiştirerek savaşın Selçuklular tarafından kazanılmasında etkili olmuşlardır.
• Bizans’a karşı İzmir’de kurulan Çaka Beyliği ile işbirliği yapan Peçenekler Bizans’ın kışkırttığı Kuman (Kıpçak) saldırıları sonucu dağılmışlardır.

Uzlar (Oğuzlar)

• Oğuzların İslamiyeti kabul etmeyen bir kolu olan Uzlar Balkanlara geldiler. Burada Hıristiyanlığı kabul ettiler. Macarların arasına karışan Uzlar önemli bir siyasi varlık gösteremediler.
• Bugünkü Moldova’da yaşayan Gagavuz Türklerinin Uzlardan geldiği tahmin edilmektedir.
• En kalabalık Türk topluluğudur.

Kumanlar (Kıpçaklar)

• Doğu Avrupa ve Batı Sibirya bölgesine gelen Kıpçaklar XIII. yüzyıla kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir. İslam kaynaklarında Karadeniz’in kuzeyi Dest-i Kıpçak (Kıpçak bozkırı) olarak anılmaktadır.
• Peçeneklerle beraber hareket ederek Rusların Karadeniz’e inmesini engellemişlerdir.
• Oğuzlarla yaptıkları mücadeleler Dede Korkut Hikâyelerine konu olmuştur.
• Ruslarla olan mücadeleleri de İgor Destanı’na konu olmuştur.